Deprem Bölgelerinde Görülen Yaygın Yapısal Hatalar

Deprem, yapısal dayanımın sınandığı en kritik doğal afetlerden biridir. Bir yapının deprem performansı; doğru mühendislik tasarımı, uygun malzeme kullanımı ve kaliteli uygulama süreçlerine bağlıdır. Ancak ülkemizde hâlâ bazı kritik hatalar ısrarla tekrarlanmakta. Bu yazıda, deprem bölgelerinde sıkça karşılaşılan yapısal hataları ve çözüm yollarını ele alıyoruz.

Arkhe Statik olarak bu yazıda, deprem bölgelerinde sıkça karşılaşılan yapısal hataları detaylı şekilde ele alıyoruz.

Yanlış Projelendirme ve Eksik Deprem Tasarımı

Deprem etkilerinin ihmal edildiği projelerde taşıyıcı sistem düzensizlikleri oluşur ( burulma, rijitlik dengesizliği)
Taşıyıcı sistem düzensizlikleri (burulma düzensizliği, rijitlik dengesizliği) oluşur.
Yük aktarımı doğru planlanmazsa, elemanlar erken yorulma yaşar.
Yönetmeliklere aykırı detaylar çatlak ve deformasyonlara neden olur.

Çözüm: TBDY 2018 ve uluslararası yönetmeliklere uygun detaylı deprem analizleri yapılmalı, proje mutlaka mühendislik kontrolünden geçmelidir.

Zemin ve Temel Etüdü Eksikliği

Zemin sınıfı ve taşıma gücü belirlenmeden yapılan temel projeleri, deprem sırasında oturma ve kayma riskini artırır.
Sıvılaşma riski olan zeminlerde deprem sırasında yapının stabilitesi kaybolabilir.
Yanlış temel türü seçimi (radye yerine müstakil temel vb.) yük dağılımını ve dengesini bozar.

Çözüm: Mutlaka jeoteknik zemin etüdü yapılmalı ve temel sistemi zemin özelliklerine uygun tasarlanmalıdır.

Düşük Kalite Beton Kullanımı

Kalitesiz malzeme kullanımı ve uygun olmayan beton döküm teknikleri sonucu hedeflenen basınç dayanımına ulaşılamaz. Yetersiz çimento oranı ve uygunsuz agrega karışımı = düşük dayanım demektir.
Çimento oranı düşük, agrega oranı fazla karışımlar erken çatlaklara yol açar. Şantiye denetimsizliği = vibratörsüz döküm ve ayrışmış beton demektir.
Zayıf beton, depremde ani kırılmalara yol açar.

Çözüm: TS EN 206 standartlarına uygun C25 ve üzeri beton sınıfları kullanılmalı, şantiye denetimi ve numune testleri yapılmalıdır.

Donatı Hataları (Etriye, Çiroz, Gönye Eksikliği)

Kolon ve kirişlerde etriye aralığının geniş tutulması, plastik mafsal bölgelerinde sünekliği azaltır.
Çirozsuz donatılar deprem sırasında burkulmaya açık hale gelir.
Gönye yapılmadan kesilen donatılar, aderans kaybı yaşar.

Çözüm: Plastik mafsal bölgelerinde etriye sıklaştırması ve tüm donatılarda gönye uygulaması eksiksiz yapılmalıdır.

Nervürsüz Demir Kullanımı

Düz yüzeyli demirlerde betonla aderans kuvveti zayıftır.
Kayma ve çekme etkileri karşısında donatı betondan kolayca ayrılır.
Eski binalarda sık karşılaşılan bu hata, kolon ve kirişlerde erken kırılmalara yol açar.

Çözüm: Yalnızca TS 708 standardına uygun nervürlü (yivli) inşaat çeliği kullanılmalıdır.

Yumuşak Kat Problemi

Alt katlarda yeterli taşıyıcı duvar bulunmaması (örneğin ticari dükkan boşlukları), yapının üst katlarda ağır yükleri taşıyamamasına neden olur.
Deprem sırasında katlar arasında deplasman farkı oluşur ve “pancake” tipi göçmeler yaşanır.

Çözüm: Yumuşak kat oluşumu, perde duvar veya çelik çapraz sistemlerle önlenmelidir.

Kısa Kolon Etkisi

Cephe açıklıkları veya parapet duvarları nedeniyle kısmi kapanan kolonlar, kısa kolon etkisiyle ani kırılmalara maruz kalır.
Bu bölgelerde kesme kuvvetleri çok hızlı artar ve kolon ani kırılabilir.

Çözüm: Cephe düzenlemelerinde simetri ve açıklık oranlarına dikkat edilmeli, kısa kolon oluşumundan kaçınılmalıdır.

Kötü İşçilik

Kalıp sistemlerinin hatalı kurulması
Donatı bağlarının gevşek bırakılması
Vibratörsüz beton dökümü
Kuru ve ayrışmış beton yerleştirme

Tüm bu uygulama hataları betonun homojenliğini ve dayanımını düşürür.

Çözüm: Sahada mühendis kontrolü ve eğitimli ekip şarttır. Tüm uygulamalar kayıt altına alınmalıdır.

Kaçak Kat Çıkılması

Ruhsatsız olarak eklenen katlar taşıyıcı sistemin hesap dışı yüklenmesine yol açar.
Temel, kolon ve kiriş boyutları yetersiz kalır.
Statik dengesizlik ve titreşim etkileri artar.

Çözüm: Kat eklenmeden önce yapının performans analizi yapılmalı, projeye uygun ruhsatlandırma sağlanmalıdır.

Arkhe Statik ile Yapısal Danışmanlık ve Tasarım

Arkhe Statik olarak; deprem bölgelerinde yapı tasarımından güçlendirme projelerine kadar tüm mühendislik süreçlerinde detaylı analizler, ileri hesap yöntemleri ve saha denetimleriyle hizmet veriyoruz. Yapısal hataları projenin başında tespit ederek, güvenli, yönetmeliklere uygun ve uzun ömürlü yapılar için çözüm ortağınız oluyoruz.