Deprem Öncesi Risk Analizi ile Güçlendirme İhtiyacı Nasıl Belirlenir?

Türkiye’nin büyük bölümü deprem kuşağında yer alıyor ve her yıl binlerce yapı, deprem riski altında yaşıyor.

Bu nedenle deprem öncesi risk analizi, olası can ve mal kayıplarını önlemenin en önemli adımıdır.

Peki bir binanın güçlendirme gerekip gerekmediği nasıl anlaşılır? İşte mühendislik bakışıyla adım adım süreç…

Deprem Risk Analizi Nedir? Neden Önemlidir?

Deprem risk analizi, bir yapının deprem etkilerine karşı güvenli olup olmadığını belirlemek için yapılan mühendislik değerlendirmesidir. Bu analiz, yapıdaki taşıyıcı sistemlerin, malzeme kalitesinin, zemin özelliklerinin ve yapının genel durumunun teknik olarak incelenmesini kapsar.

Neden önemlidir?

Olası can ve mal kayıplarının önlenmesi
Kentsel dönüşüm ve güçlendirme kararlarının bilimsel zemine oturtulması
Afet öncesi hazırlık sürecine katkı sağlanması
Bina ömrünün uzatılması ve değerinin korunması

Mevcut Yapıların Performans Değerlendirme Süreci

Bir binanın deprem güvenliği değerlendirildiğinde, performans değerlendirme süreci şu aşamalardan oluşur:

Mevcut proje ve yapı bilgileri toplanır (mimari, statik, ruhsat vb.)
Yerinde inceleme ve rölöve çalışmaları yapılır.
Malzeme testleri (karot, donatı tespiti, beton dayanımı) uygulanır.
Taşıyıcı sistem geometrisi ve hasar durumu değerlendirilir.
Yapısal analiz ve modelleme ile performans seviyesi belirlenir.
TBDY 2018’e uygun dayanım ve deformasyon kapasitesi hesaplanır.

Kullanılan Yöntemler: Hızlı Tarama, Statik Analiz, Performansa Dayalı Analiz

Hızlı Tarama Yöntemleri

Özellikle kamu yapıları ve okul binaları için kullanılır.
Görsel kontrol, yapı tipi, kat sayısı, malzeme kalitesi gibi kriterlere göre puanlama yapılır.

Statik ve Lineer Analiz Yöntemleri

Taşıyıcı sistemin iç kuvvetleri ve deplasmanları hesaplanır.
Elastik analiz esas alınır.

Performansa Dayalı Analiz (PDA)

TBDY 2018’in temelini oluşturur.
Yapıya farklı şiddette deprem etkileri tanımlanır.
Plastik mafsallar, enerji tüketimi, göçme mekanizması gibi ileri seviye kriterler değerlendirilir.
Nihai karar, “hemen kullanım”, “can güvenliği” ya da “göçme öncesi” performans seviyelerine göre verilir.

Kritik Yapısal Parametreler: Taşıyıcı Sistem, Malzeme Dayanımı, Zemin Etkileri

Güçlendirme ihtiyacının belirlenmesinde aşağıdaki yapısal parametreler ön plana çıkar:

Taşıyıcı Sistem Düzeni: Düzensizlikler, kısa kolon, yumuşak kat gibi riskler
Malzeme Kalitesi: Beton dayanımı, donatı çapı ve aralığı, paslanma düzeyi
Zemin Profili: Sıvılaşma riski, zemin büyütmesi, temel oturma potansiyeli
Kat Sayısı ve Düşey Yük Dağılımı: Üst katlarda ani rijitlik değişimi
Deprem Yükleri Altındaki Davranış: Burkulma, kesme kuvveti kapasitesi, deformasyon sınırları

Risk Sınıflandırması ve Güçlendirme Kararı

Risk değerlendirme sonuçlarına göre yapılar farklı kategorilere ayrılır:

Düşük Riskli: Güçlendirme gerektirmez
Orta Riskli: Güçlendirme ile kullanılabilir hale gelebilir
Yüksek Riskli: Yıkım ya da yeniden yapım önerilir

Güçlendirme kararında performans hedefi, ekonomik fizibilite, kullanıcı talepleri ve yasal gereklilikler göz önünde bulundurulur.

Türkiye Bina Deprem Yönetmeliği (TBDY 2018) Kapsamında Değerlendirme

TBDY 2018’e göre mevcut binalarda performans değerlendirme:

Deprem Yer Hareketi Seviyesi (DD-1, DD-2, DD-3, DD-4) baz alınarak yapılır.
Can Güvenliği (LS) ve Göçme Öncesi (CP) performans hedefleri sağlanmalıdır.
Hesaplamalar, Zaman Tanım Alanında Doğrusal Olmayan Analiz ile desteklenmelidir.
TBDY, zemin sınıfı, yapı türü ve kullanım amacı gibi faktörleri doğrudan sürece dahil eder.

Güçlendirme Öncesi Raporlama ve Uygulama Planlaması

Performans değerlendirmesinin ardından şu belgeler hazırlanır:

Yapı Durum Raporu: Malzeme test sonuçları, taşıyıcı sistem durumu
Performans Analizi Raporu: Yapının deprem etkisindeki davranışı
Güçlendirme Projesi: Uygulanacak yöntemler (mantolama, karbon fiber, çelik çaprazlar vb.)
Maliyet Analizi ve Fizibilite Çalışması
Uygulama Takvimi ve Denetim Planı